COMMENTARIUS TERTIUS
TEXTUS ARTICULIS PLURIMIS
High Segmentation Acceleration Reader
Syntax-coding in Acceleration Readers (as of 4/1998)
SMALL CAPS: CORRELATIVES, IMPORTANT PARTICLES, ETC.
[square brackets: subordinate clauses]
\backslashes: ablative absolutes\
(parentheses: prepositional phrases)
|pipes: adjectival phrases, including participial|
^carets: various sense-groupings^
italics (pdf version only): accusative with infinitive constructions
/slashes: genitival phrases/
{braces: larger groupings}
<pointed brackets: ablative phrases >
~tildes: phrase- connections~
3.1
[Cum
(in Italiam)
proficisceretur Caesar,]
Servium Galbam
(cum
legione duodecimâ
et
/parte equitatûs/)
(in Nantuates, Veragros Sedunosque)
misit,
[qui
(a
/finibus Allobrogum/
et lacu Lemanno
et flumine Rhodano)
(ad summas Alpes)
pertinent.]
/Causa mittendi/
fuit
{quod
iter (per Alpes),
[quo
(magno cum periculo)
(magnisque cum portoriis)
mercatores
ire
consuerant,]
patefieri
volebat.}
Huic
permisit,
[si
opus esse
arbitraretur,]
[uti
(in his locis)
legionem
(hiemandi causa)
conlocaret.]
Galba
\secundis aliquot proeliis factis\
\/castellisque compluribus eorum/ expugnatis\,
\missis (ad eum) undique legatis\
\obsidibusque datis\
et
\pace facta\,
constituit
cohortes duas
(in Nantuatibus)
conlocare
et
ipse
(cum reliquis /eius legionis cohortibus/)
(in /vico Veragrorum/),
[qui appellatur Octodurus]
hiemare;
qui vicus
|positus (in valle)
\non magna adiecta planitie\|
<altissimis montibus>
undique
continetur.
[Cum
hic
(in duas partes)
<flumine>
divideretur,]
/alteram partem eius vici/
Gallis
(ad hiemandum)
concessit,
alteram vacuam
|(ab his)
relictam|
cohortibus
attribuit.
Eum locum
<vallo fossâque>
munivit.
3.2
[Cum
/dies hibernorum complures/
transissent
frumentumque
eo
comportari
iussisset,]
subito
(per exploratores)
certior factus est
^(ex /ea parte vici/),
[quam Gallis concesserat,]
omnes
noctu
discessisse^
^montesque
[qui impendêrent]
{(a /maxima multitudine
Sedunorum et Veragrorum/)
teneri.}^
Id
(aliquot de causis)
acciderat,
[ut
subito
Galli
/belli renovandi
legionisque opprimendae
consilium/
caperent:]
primum,
{quod
legionem
neque eam plenissimam
\detractis cohortibus duabus\
et
\compluribus singillatim,
[qui
(commeatûs petendi causa)
missi erant,]
absentibus\
^(propter paucitatem)
despiciebant;^}
tum etiam,
{quod
(propter /iniquitatem loci/),
[cum
ipsi
(ex montibus)
(in vallem)
decurrerent
et
tela
coicerent,]
NE primum QUIDEM impetum suum
posse sustineri
existimabant.}
Accedebat
[quod
suos
|(ab se~) liberos ~abstractos|
</obsidum nomine/>
dolebant,
et
Romanos
NON SOLUM
(itinerum causa)
SED ETIAM
(perpetuae possessionis causa)
/culmina Alpium/
occupare conari
et
/ea loca
finitimae provinciae/
adiungere sibi
persuasum habebant.]
3.3
\His nuntiis acceptis\
Galba,
{[cum
NEQUE
/opus hibernorum/
munitionesque
^plene
essent perfectae^
NEQUE
(de
frumento
reliquoque commeatu)
^satis
esset provisum^]
[quod
\deditione facta\
\obsidibusque acceptis\
nihil
(de bello)
timendum
existimaverat,]}
\consilio celeriter convocato\
^sententias
exquirere
coepit.^
(Quo in consilio),
[cum
/tantum repentini periculi/
(praeter opinionem)
accidisset
ac
iam
|omnia fere superiora loca|
|</multitudine armatorum/>
completa|
conspicerentur
NEQUE subsidio veniri
NEQUE commeatus supportari
\interclusis itineribus\
possent,
\prope iam desperata salute\
|non nullae eius modi sententiae|
dicebantur,
{ut
\impedimentis relictis\
\eruptione facta\
<isdem itineribus>
[quibus eo pervenissent]
(ad salutem)
contenderent.}
Maiori tamen parti
placuit,
\hoc reservato (ad extremum) consilio\
interim
^/rei eventum/
experiri^
et
^castra
defendere.^
3.4
\Brevi spatio interiecto\,
{vix ut
^iis rebus
[quas constituissent]
conlocandis atque administrandis^
tempus
daretur,}
hostes
(ex omnibus partibus)
\signo dato\
decurrere,
lapides gaesaque
(in vallum)
coicere.
Nostri
primo
<integris viribus>
fortiter
propugnare
NEQUE
ullum frustra telum
(ex loco superiore)
mittere,
ET
[/quaecumque pars castrorum/
|nudata defensoribus|
premi videbatur,]
eo
occurrere
ET
auxilium ferre,
sed
hôc superari
[quod
</diuturnitate pugnae/>
hostes
|defessi proelio|
excedebant,
alii
<integris viribus>
succedebant;]
/quarum rerum~/
(a nostris)
(propter paucitatem)
^fieri
/~nihil/
poterat,^
ac
NON MODO
defesso
^(ex pugna)
excedendi,^
SED
NE saucio QUIDEM
^eius loci
[ubi constiterat]
relinquendi^
ac
^sui recipiendi^
facultas
dabatur.
3.5
[Cum
iam
amplius horis sex
continenter
pugnaretur,
ac
NON SOLUM vires
SED ETIAM tela
nostros
deficerent,
atque
hostes
acrius
instarent
\languidioribusque nostris\
^vallum scindere
et
fossas complere
coepissent,^
resque
esset
iam
(ad extremum~)
perducta (~casum),]
^Publius Sextius Baculus,
/primi pili centurio/,^
[quem
<Nervico proelio>
<compluribus~>
confectum [esse]
<~vulneribus>
diximus,]
et item
C.Volusenus,
/tribunus militum,/
/vir
ET consilii magni
ET virtutis,/
(ad Galbam)
accurrunt
atque
unam esse /spem salutis/
docent,
[si
\eruptione factâ\
extremum auxilium
experirentur.]
Itaque
\convocatis centurionibus\
celeriter
milites
certiores facit,
[paulisper
intermitterent proelium
ac
tantum modo
tela missa
exciperent
seque
(ex labore)
reficerent,
post
\dato signo\
(ex castris)
erumperent,
atque
/omnem spem salutis/
(in virtute)
ponerent.]
3.6
[quod iussi sunt]
faciunt,
ac subito
\omnibus portis eruptione facta\
{NEQUE
cognoscendi
[quid fieret]
NEQUE
sui colligendi~}
hostibus
{~facultatem}
relinquunt.
Ita
\commutata fortuna\
eos
[qui
(in /spem potiundorum castrorum/)
venerant]
|undique
circumventos|
intercipiunt,
et
(ex /hominum milibus amplius triginta,/)
[/quem numerum barbarorum/
(ad castra)
venisse
constabat]
\plus tertia parte interfecta\
reliquos perterritos
(in fugam)
coiciunt
ac
(NE in locis QUIDEM superioribus)
consistere
patiuntur.
Sic
\omnibus hostium copiis fusis\
\armisque exutis\
se
(intra munitiones suas)
recipiunt.
\Quo proelio facto\,
{quod
^saepius
fortunam
temptare^
Galba
nolebat
atque
<alio~>
se
(in hiberna)
<~consilio>
venisse
meminerat,
aliis occurrisse rebus
videbat,}
|maxime
</frumenti commeatusque
inopiâ/>
permotus|
<postero die>
\/omnibus eius vici aedificiis/ incensis\
(in provinciam)
reverti
contendit,
ac
\nullo hoste prohibente
aut
iter demorante\
incolumem legionem
(in Nantuates),
inde
(in Allobroges)
perduxit
ibique
hiemavit.
3.7
\His rebus gestis\
[cum
(omnibus de causis)
Caesar
pacatam
Galliam
existimaret,]
\superatis Belgis\,
\expulsis Germanis\,
\victis (in Alpibus) Sedunis\,
atque ita
\inîta hieme\
(in Illyricum)
profectus esset,
[quod
^eas quoque nationes
adire^
et
^regiones
cognoscere^
volebat,]
subitum bellum
(in Gallia)
coortum est.
/Eius belli~/
haec
fuit
/~causa./
Publius Crassus adulescens
(cum legione septimâ)
|proximus mare Oceanum|
(in Andibus)
hiemabat.
Is,
[quod
(in his locis)
/inopia frumenti/
erat,]
praefectos
/tribunosque militum complures/
(in finitimas civitates)
(frumenti causa)
dimisit;
(quo in numero)
est
T.Terrasidius
missus
(in Esuvios),
M.Trebius Gallus
(in Coriosolites),
Q.Velanius
(cum T.Silio)
(in Venetos).
3.8
/Huius~/
est
/~civitatis~/
longe amplissima
/~auctoritas/
{omnis orae maritimae
/regionum earum,/}
[quod
ET
naves~
habent
Veneti
~plurimas,
[quibus
^(in Britanniam)
navigare^
consuerunt,]
ET
</scientiâ atque usu
rerum nauticarum/>
ceteros
antecedunt
ET
(in
/magno impetu maris/
atque
aperto)
\paucis portibus interiectis\,
[quos tenent ipsi,]
omnes fere
[qui
^eo mari
uti^
consuerunt]
habent
vectigales.
(Ab his)
fit
/initium
retinendi Silii atque Velanii,/
{quod
(per eos)
suos~
se
~obsides,
[quos
Crasso
dedissent,]
recuperaturos
existimabant.}
|^/Horum auctoritate/^
finitimi
adducti,|
[ut
sunt
/Gallorum~/
subita et repentina
/~consilia,/]
(eâdem de causâ)
Trebium Terrasidiumque
retinent
et
\celeriter missis legatis
(per suos principes)\
(inter se)
coniurant
nihil
nisi <(communi consilio)>
acturos
/eundemque~/
omnes
/~fortunae exitum/
esse laturos,
reliquasque civitates
sollicitant,
ut
(in ea libertate)
[quam
(a maioribus)
acceperint]
permanere
QUAM
^/Romanorum
servitutem/
perferre^
malint.
|Omni ora maritima
celeriter
(ad suam sententiam)
perducta|
communem legationem
(ad P.Crassum)
mittunt,
[si
velit
^suos
recuperare,^]
[obsides
sibi
remittat.]
3.9
(Quibus de rebus)
Caesar
(a Crasso)
certior factus,
[quod
ipse
aberat
longius;]
{^naves interim longas
aedificari^
(in /flumine Ligeri/),
[quod influit (in Oceanum),]}
^remiges (ex provincia)
institui,^
^nautas gubernatoresque
comparari^
iubet.
\His rebus celeriter administratis\
ipse,
[cum
primum
(per /anni tempus/)
potuit,]
(ad exercitum)
contendit.
Veneti
reliquaeque item civitates
\cognito Caesaris adventu\
certiores facti,
{simul quod
[quantum
(in se)
facinus
admisissent]
intellegebant,
legatos,
[quod nomen
(ad omnes nationes)
sanctum inviolatumque
semper fuisset,]
retentos
(ab se)
et
(in vincula)
coniectos,}
(pro /magnitudine periculi/)
^bellum
parare^
et
^maxime
ea
[quae
(ad /usum navium/)
pertinent]
providere^
instituunt,
hoc
<maiore spê>
[quod
multum
</naturâ loci/>
confidebant.]
^Pedestria~
esse
~itinera
concisa
<aestuariis,>^
^navigationem
impeditam
(propter
/inscientiam locorum/
/paucitatemque portuum/)^
sciebant,
neque
nostros exercitûs
(propter /inopiam frumenti/)
diutius
(apud se)
morari posse
confidebant;
ac iam
[ut
omnia
(contra opinionem)
acciderent,]
tamen
se
plurimum
<navibus>
posse,
Romanos
NEQUE
/ullam facultatem~/
habere
/~navium,/
NEQUE
/eorum locorum~/
[ubi
bellum
gesturi essent]
/~vada, portus, insulas/
novisse;
ac
longe aliam
esse
navigationem
(in concluso mari)
atque
(in
vastissimo
atque
apertissimo
Oceano)
perspiciebant.
\His inîtis consiliis\
oppida
muniunt;
frumenta
(ex agris)
(in oppida)
comportant;
naves
(in Venetiam),
[ubi
Caesarem
primum
bellum
gesturum
constabat,]
[quam plurimas possunt]
cogunt.
Socios
sibi
(ad id bellum)
Osismos, Lexovios, Namnetes, Ambiliatos,
Morinos, Diablintes, Menapios
adsciscunt;
auxilia
(ex Britannia),
[quae
(contra eas regiones)
posita est,]
arcessunt.
3.10
Erant
/hae difficultates
belli gerendi/
[quas supra ostendimus,]
sed
tamen
multa
Caesarem
(ad id bellum)
incitabant:
/iniuria
retentorum equitum Romanorum,/
rebellio
|facta (post deditionem),|
defectio
\datis obsidibus\,
/tot civitatum
coniuratio,/
(in primis)
[ne
\hac parte neglecta\
reliquae nationes
sibi idem licere
arbitrarentur.]
Itaque
[cum
intellegeret
^omnes fere Gallos
novis rebus
studere
et
(ad bellum)
mobiliter celeriterque
excitari,^
^omnes autem homines
naturâ
libertati
studere^
et
^condicionem servitutis
odisse,^
[prius quam
plures civitates
conspirarent,]
^partiendum sibi
ac
latius distribuendum
exercitum
putavit.^
3.11
Itaque
T.Labienum legatum
(in Treveros),
[qui
^proximi
flumini Rheno^
sunt,]
(cum equitatu)
mittit.
Huic
mandat,
[Remos reliquosque Belgas
adeat
atque
(in officio)
contineat]
{Germanosque,
[qui
auxilio
(a Belgis)
arcessiti
dicebantur,]
[si
(per vim)
<navibus>
flumen
transire
conentur,]
prohibeat.}
Publium Crassum
(cum
cohortibus legionariis duodecim
et
/magno numero equitatûs/)
(in Aquitaniam)
proficisci
iubet,
[ne
(ex his nationibus)
auxilia
(in Galliam)
mittantur
ac
tantae nationes
coniungantur.]
Quintum Titurium Sabinum
legatum
(cum legionibus tribus)
(in Venellos, Coriosolites Lexoviosque)
mittit,
[qui
eam manum distinendam
curet.]
D.Brutum adulescentem
classi
Gallicisque navibus,
[quas
(ex
Pictonibus
et Santonis
reliquisque pacatis regionibus)
convenire
iusserat,]
praeficit
et,
[cum primum possit,]
(in Venetos)
proficisci
iubet.
Ipse
eo
<pedestribus copiis>
contendit.
3.12
Erant
eius modi
fere
/situs oppidorum/
{ut
|posita
(in
extremis lingulis
promunturiisque)|
NEQUE
^<pedibus>
aditum^
haberent,}
[cum
(ex alto)
se aestus
incitavisset,]
[quod
bis
accidit
^semper
</horarum duodecim spatio,/>^]
NEQUE
navibus,
[quod
\rursus minuente aestu\
naves
(in vadis)
adflictarentur.]
Ita
<utraque re>
/oppidorum
oppugnatio/
impediebatur.
Ac
[si quando
|/magnitudine operis/
forte
superati,|
\extruso mari
<aggere ac molibus>\
atque
\his /oppidi moenibus/
adaequatis\,
^<suis fortunis>
desperare^
coeperant,
\/magno numero navium/ adpulso\,
[/cuius rei
summam facultatem/
habebant,]
omnia sua
deportabant
seque
(in proxima oppida)
recipiebant:
ibi
se
rursus
</isdem opportunitatibus loci/>
defendebant.
Haec
eo facilius
/magnam partem aestatis/
faciebant
[quod
nostrae naves
<tempestatibus>
detinebantur
summaque
erat
<vasto atque aperto mari,>
\magnis aestibus,\
\raris ac prope nullis portibus\
/difficultas navigandi./]
3.13
Namque
/ipsorum
naves/
^(ad hunc modum)
factae armataeque erant:^
^carinae
aliquanto planiores^
QUAM
nostrarum navium,
[quo facilius
/vada ac decessum aestûs/
excipere
possent;]
^prorae
admodum erectae^
atque item
puppes,
^(ad /magnitudinem
fluctuum tempestatumque/)
accommodatae;^
naves
totae
factae (ex robore)
(ad
quamvis vim
et
contumeliam
perferendam);
transtra
|{ex
^pedalibus (in altitudinem)
trabibus^},
confixa|
^<clavis ferreis>
/<digiti pollicis crassitudine;>/^
ancorae
|(pro funibus)
<ferreis catenis>
revinctae;|
pelles
(pro velis)
alutaeque
tenuiter
confectae,
hae
SIVE
(propter
/inopiam lini/
atque
/eius usûs
inscientiam/),
SIVE
eo,
[quod est magis veri simile,]
[quod
/tantas tempestates Oceani/
/tantosque impetus ventorum/
sustineri
ac
/tanta onera navium/
^regi
<velis>
non satis commode^
posse
arbitrabantur.]
(Cum his navibus)
nostrae classi
/eius modi
congressus/
erat
[ut
</una celeritate
et pulsu remorum/>
praestaret,]
reliqua
(pro /loci naturâ/),
(pro /vi tempestatum/)
illis
essent
aptiora et accommodatiora.
NEQUE enim
iis
nostrae
rostro
nocere
poterant
--[tanta (in iis) erat firmitudo]--,
NEQUE
(propter altitudinem)
facile
telum
adigebatur,
et
(eâdem de causâ)
minus commode
<copulis>
continebantur.
Accedebat
{ut,
[cum
saevire
ventus
coepisset
et
se
vento
dedissent,]
ET
tempestatem
ferrent facilius
ET
(in vadis)
consisterent tutius
ET
{(ab aestu)
relictae}
nihil
saxa et cotes
timerent;}
/quarum rerum omnium~/
nostris navibus
/~casus/
erat extimescendus.
3.14
\Compluribus expugnatis oppidis\
Caesar,
[ubi
intellexit
frustra
tantum laborem
sumi
NEQUE
/hostium fugam/
\captis oppidis\
reprimi
NEQUE
iis
noceri
posse,]
statuit
expectandam classem.
[Quae
ubi
convenit
ac
primum
(ab hostibus)
visa est,]
/circiter CCXX naves eorum/
|paratissimae
atque
/omni genere armorum/
ornatissimae|
|profectae
(ex portu)|
|nostris
adversae|
constiterunt;
neque
satis
Bruto,
[qui
classi
praeerat,]
vel
/tribunis militum/
centurionibusque,
[quibus
singulae naves
erant attributae,]
constabat
[quid
agerent]
aut
[/quam rationem
pugnae/
insisterent.]
^<Rostro>
enim
noceri^
non posse
cognoverant;
\turribus autem excitatis\
tamen
has
/altitudo
puppium/
(ex barbaris navibus)
superabat,
[ut
NEQUE
(ex inferiore loco)
satis commode
tela
adigi
possent
ET
|missa
(a Gallis)|
gravius
acciderent.
Una~
erat
magno usui
~res
|praeparata
(a nostris),|
falces
|praeacutae insertae
adfixaeque longuriis,|
</non absimili formâ
muralium falcium./>
His
{cum
funes
[qui
antemnas (ad malos)
destinabant]
comprehensi
adductique erant,}
\navigio remis incitato\
praerumpebantur.
\Quibus abscisis\
antemnae
necessario
concidebant,
{ut,
[cum
omnis ^Gallicis navibus^ spes
(in velis armamentisque)
consisteret,]
\his ereptis\
/omnis usus navium/
<uno tempore>
eriperetur.}
Reliquum
erat
certamen
positum
(in virtute),
[qua
nostri milites
facile
superabant,]
atque
[eo magis quod
(in /conspectu
Caesaris atque
omnis exercitûs/)
res
gerebatur,
[ut
|nullum paulo fortius factum|
latêre
posset;]
omnes enim colles
ac
loca superiora,
[unde
erat
propinquus despectus
(in mare),]
^(ab exercitu)
tenebantur.^
3.15
\Deiectis,
[ut diximus],
antemnis,\
[cum
singulas
binae ac ternae naves
circumsteterant,]
milites
<summa vi>
^transcendere
(in hostium naves)^
contendebant.
[quod
postquam
barbari
fieri
animadverterunt,]
\expugnatis compluribus navibus\,
[cum
ei rei
nullum~
reperiretur ~auxilium,]
^<fugâ>
salutem
petere^
contenderunt.
Ac iam
\conversis (in eam partem) navibus\
[quo ventus ferebat,]
^tanta subito
malacia
ac
tranquillitas^
extitit
[ut
se (ex loco)
movere
non possent.]
Quae quidem res
(ad negotium conficiendum)
maximae~
fuit
~oportunitati:
nam
|singulas
nostri consectati|
expugnaverunt,
[ut perpaucae
(ex omni numero)
</noctis interventu/>
(ad terram)
pervenirent,]
[cum
(ab horâ fere quartâ)
(usque ad /solis occasum/)
pugnaretur.]
3.16
<Quo proelio>
/bellum
Venetorum
totiusque orae maritimae/
confectum est.
Nam
{CUM
omnis iuventus,
/omnes
etiam gravioris aetatis/
[(in quibus)
/aliquid consilii aut dignitatis/
fuit]
eo
convenerant,}
{TUM
[/navium
quod ubique fuerat]/
(in unum locum)
coegerant;}
\quibus amissis\
reliqui
NEQUE
[quo se reciperent]
NEQUE
[(quem ad modum)
oppida
defenderent]
habebant.
Itaque
se
suaque omnia
Caesari
dediderunt.
(In quos)
EO GRAVIUS
Caesar
vindicandum
statuit
[QUO DILIGENTIUS
(in reliquum tempus)
(a barbaris)
/ius legatorum/
conservaretur.]
Itaque
\omni senatu necato\
reliquos
(sub corona)
vendidit.
3.17
[Dum
haec
(in Venetis)
geruntur,]
Q.Titurius Sabinus
(cum iis copiis)
[quas
(a Caesare)
acceperat]
(in /fines Venellorum/)
pervenit.
His
praeerat
Viridovix
ac
/summam imperii~/
tenebat
/~earum omnium civitatum/
[quae defecerant,]
[(ex quibus)
exercitum
magnasque copias
coegerat;]
atque
<his paucis diebus>
Aulerci Eburovices Lexoviique,
/senatu suo interfecto
[quod
/auctores belli/
esse
nolebant,]/
portas
clauserunt
seque
(cum Viridovice)
coniunxerunt;
/magnaque praeterea multitudo~/
undique (ex Gallia)
/~perditorum hominum latronumque/
convenerat,
quos
/spes praedandi
studiumque bellandi/
(ab
/agri culturâ/
et
cotidiano labore)
revocabat.
Sabinus
<^idoneo
omnibus rebus^
loco>
<castris>
sese
tenebat,
[cum Viridovix
(contra eum)
</duorum milium spatio/>
consedisset
cotidieque
\productis copiis\
/pugnandi potestatem/
faceret,]
[ut iam
NON SOLUM
hostibus
(in contemptionem)
Sabinus
veniret,
SED ETIAM
</nostrorum militum vocibus/>
non nihil
carperetur;
/tantamque opinionem timoris/
praebuit
[ut iam
(ad /vallum castrorum/)
hostes
accedere
auderent.]
Id
(ea de causa)
faciebat
{quod
(cum /tanta multitudine hostium/),
praesertim \eo absente\
[qui
/summam imperii/
teneret,]
nisi
<aequo loco>
aut
\oportunitate aliqua data\
legato
dimicandum
non existimabat.}
3.18
\Hâc confirmatâ /opinione timoris/\
|idoneum quendam hominem et callidum|
deligit
Gallum,
(ex iis)
[quos
(auxilii causa)
secum habebat.]
Huic
<magnis praemiis pollicitationibusque>
persuadet
[uti
(ad hostes)
transeat,]
et
[quid fieri velit]
edocet.
[Qui
ubi
(pro perfuga)
(ad eos)
venit,]
/timorem Romanorum/
proponit,
[quibus angustiis
ipse Caesar
(a Venetis)
prematur]
docet,
neque
longius abesse
[quin
<proxima nocte>
Sabinus
clam
(ex castris)
exercitum
educat
et
(ad Caesarem)
(auxilii ferendi causa)
proficiscatur.]
[quod
ubi
auditum est,]
conclamant
omnes
/occasionem
negotii bene gerendi/
amittendam non esse:
(ad castra)
iri
oportere.
Multae res
(ad hoc consilium)
Gallos
hortabantur:
/superiorum dierum
Sabini cunctatio,/
/perfugae confirmatio,/
/inopia cibariorum,/
[cui rei
parum diligenter
(ab iis)
erat provisum,]
/spes Venetici belli,/
et
{quod
fere libenter
homines
id
[quod volunt]
credunt.}
|His rebus adducti|
[NON PRIUS
Viridovicem reliquosque duces
(ex concilio)
dimittunt]
[QUAM
(ab iis)
sit concessum]
[arma
uti
capiant
et
(ad castra)
contendant.]
\Qua re concessa\
laeti,
[ut \explorata victoria\,]
\sarmentis virgultisque collectis\,
[quibus
/fossas Romanorum/
compleant,]
(ad castra)
pergunt.
3.19
/Locus~/
erat
/~castrorum/
editus
et
paulatim (ab imo)
^acclivis
circiter passus mille.^
Huc
<magno cursu>
contenderunt,
[ut
/quam minimum spatii/
(ad se colligendos armandosque)
Romanis
daretur,]
exanimatique
pervenerunt.
Sabinus
|suos hortatus|
cupientibus
signum
dat.
\Impeditis hostibus
(propter ea)
[quae
ferebant onera]\
subito
<duabus portis>
eruptionem
fieri
iubet.
Factum est
</oportunitate loci,/>
</hostium
inscientiâ ac defatigatione,/>
</virtute militum/>
et
</superiorum pugnarum
exercitatione,/>
[ut
/NE unum QUIDEM nostrorum impetum/
ferrent
ac
statim
terga
verterent.]
|Quos impedîtos
^<integris viribus>
milites nostri consecuti^|
/magnum numerum eorum/
occiderunt;
reliquos
equites
|consectati paucos,|
[qui (ex fuga) evaserant,]
reliquerunt.
Sic
<uno tempore>
ET (de navali pugnâ)
Sabinus
ET (de /Sabini victoriâ/)
Caesar
est certior factus,
civitatesque omnes
se
statim
Titurio
dediderunt.
Nam
[UT
(ad bella suscipienda)
/Gallorum~/
alacer ac promptus
est /~animus,/]
SIC
{mollis ac minime resistens
(ad calamitates ferendas)}
/mens eorum/
est.
3.20
<Eodem fere tempore>
Publius Crassus,
[cum
(in Aquitaniam)
pervenisset,]
{quae pars,
[ut ante dictum est,]
ET </regionum latitudine/>
ET </multitudine hominum/>
/tertia pars Galliae/
est aestimanda,}
[cum intellegeret]
(in iis locis)
sibi
bellum
gerendum
[ubi
<paucis ante annis>
L.Valerius Praeconinus legatus
\exercitu pulso\
interfectus esset]
atque
[unde
L.Manlius proconsul
\impedimentis amissis\
profugisset,]
non mediocrem sibi diligentiam
adhibendam
intellegebat.
Itaque
\re frumentaria provisa\,
\auxiliis equitatuque comparato\,
\multis praeterea viris fortibus
Tolosa et Carcasone et Narbone,
[quae sunt
/civitates
Galliae provinciae/
^finitimae
his regionibus,^]
nominatim evocatis\,
(in /Sotiatium fines/)
exercitum
introduxit.
\/Cuius adventu/ cognito\
Sotiates
\magnis copiis coactis,
equitatuque,
[quo plurimum valebant,]\
|(in itinere)
agmen nostrum
adorti|
primum equestre proelium
commiserunt,
DEINDE
\equitatu suo pulso\
ATQUE
\insequentibus nostris\
SUBITO
pedestres copias,
[quas
(in convalle)
(in insidiis)
conlocaverant,]
ostenderunt.
Hi
|nostros disiectos adorti|
proelium
renovarunt.
3.21
Pugnatum est
diu atque acriter,
[cum
Sotiates
|<superioribus victoriis> freti|
(in sua virtute)
/totius Aquitaniae
salutem/
positam
putarent,
nostri autem
[quid
(sine imperatore)
et
(sine reliquis legionibus)
\adulescentulo duce\
efficere possent]
^perspici
cuperent;^]
tandem
|confecti vulneribus|
hostes
terga
verterunt.
\/Quorum magno numero/ interfecto\
Crassus
(ex itinere)
/oppidum Sotiatium/
oppugnare
coepit.
\Quibus fortiter resistentibus\
vineas turresque
egit.
Illi
ALIAS
\eruptione temptata\,
ALIAS
\cuniculis (ad aggerem vineasque) actis\
[/cuius rei~/
sunt
/~longe peritissimi/
Aquitani,]
[propterea quod
<multis locis>
(apud eos)
aerariae secturaeque
sunt,]
[ubi
</diligentiâ nostrorum/>
nihil
<his rebus>
profici posse
intellexerunt,]
legatos
(ad Crassum)
mittunt
[seque
(in deditionem)
ut recipiat]
petunt.
3.22
\Qua re impetrata\
|arma tradere
iussi|
faciunt.
Atque
\(in eam rem)
/omnium nostrorum~/ intentis /~animis/\
(aliâ ex /parte oppidi/)
Adiatunnus,
[qui
/summam imperii/
tenebat,]
(cum DC devotis),
[quos
illi
soldurios
appellant,]
[quorum haec est condicio,]
{ut
omnibus (in vita) commodis
unâ
(cum iis)
fruantur
[quorum~
se
~amicitiae
dediderint;]
[si quid
his
(per vim)
accidat,]
AUT
eundem casum
unâ
ferant
AUT
sibi
mortem
consciscant;}
--neque
adhuc /hominum memoriâ/
repertus est
quisquam
{qui,
\eo interfecto\
[cuius~
se ~amicitiae
devovisset],
mortem
recusaret}--
(cum his)
Adiatunnus
|eruptionem facere
conatus|
\clamore (ab /ea parte munitionis/) sublato\
[cum
(ad arma)
milites
concurrissent
vehementerque
ibi
pugnatum esset,]
|repulsus (in oppidum)|
tamen
[uti
/eâdem deditionis condicione/
uteretur]
^(a Crasso)
impetravit.^
3.23
\Armis obsidibusque acceptis\,
Crassus
(in /fines
Vocatium et Tarusatium/)
profectus est.
Tum vero
barbari
commoti,
{quod
oppidum
|ET <naturâ loci>
ET <manû>
munitum|
<paucis diebus>
[quibus eo ventum erat]
expugnatum
cognoverant,}
^legatos
quoqueversus
dimittere,^
coniurare,
obsides (inter se)
dare,
copias
parare
coeperunt.
Mittuntur
etiam
(ad eas civitates)
legati
quae
sunt
{/citerioris Hispaniae/
finitimae
Aquitaniae:}
inde
auxilia ducesque
arcessuntur.
</Quorum adventu/>
(magna cum auctoritate)
et
(magna cum /hominum multitudine/)
bellum gerere
conantur.
Duces
vero
ii
deliguntur
[qui
unâ (cum Quinto Sertorio)
^omnes annos^
fuerant
^/summamque scientiam
rei militaris/
habere^
existimabantur.]
Hi
</consuetudine populi Romani/>
loca capere,
castra munire,
<commeatibus>
nostros intercludere
instituunt.
[quod
ubi
Crassus
animadvertit,]
^suas copias
(propter exiguitatem)
non facile diduci,^
^hostem
ET vagari
ET vias obsidere
ET castris /satis praesidii/ relinquere,^
(ob eam causam)
minus commode
frumentum commeatumque
sibi
supportari,
(in dies) /hostium numerum/
augeri,
^non cunctandum
existimavit
[quin pugnâ decertaret.]^
\Hâc rê (ad consilium) delatâ\,
[ubi
omnes
idem
sentire
intellexit,]
posterum diem
pugnae
constituit.
3.24
<Prima luce>
\productis omnibus copiis\
\duplici acie instituta\,
\auxiliis (in mediam aciem) coniectis\,
[quid~
hostes
~consilii
caperent]
expectabat.
Illi,
[etsi
(propter
multitudinem
et
/veterem belli gloriam/
/paucitatemque nostrorum/)
se tuto dimicaturos
existimabant,]
tamen
tutius esse
arbitrabantur
\obsessis viis\
\commeatu intercluso\
(sine vulnere)
victoriâ
potiri,
et
[si
(propter /inopiam rei frumentariae/)
Romani
^se recipere
coepissent,^]
{impeditos
(in agmine)
et
(sub sarcinis)}
<infirmiores animo>
adoriri
cogitabant.
\Hoc consilio probato (ab ducibus),\
\productis Romanorum copiis\,
sese
castris
tenebant.
\Hac re perspecta\
Crassus,
[cum
<sua cunctatione>
atque
</opinione timoris/>
hostes
nostros milites
{alacriores (ad pugnandum)}
effecissent
atque
/omnium voces/
audirentur
expectari diutius
non oportere
quin (ad castra) iretur,
|cohortatus suos|
\omnibus cupientibus\
(ad /hostium castra/)
contendit.
3.25
Ibi
{cum
ALII
fossas
complerent,
ALII
\multis telis coniectis\
defensores
<vallo munitionibusque>
depellerent,
auxiliaresque,
[quibus
(ad pugnam)
non multum
Crassus
confidebat,]
\lapidibus telisque subministrandis\
et
\(ad aggerem)
caespitibus comportandis\
/speciem atque opinionem
pugnantium/
praeberent,}
[cum item
(ab hostibus)
constanter ac non timide
pugnaretur
|telaque
^(ex loco superiore)
missa^|
non frustra
acciderent,]
equites
\circumitis /hostium castris/\
Crasso
renuntiaverunt
non <eâdem> esse <diligentiâ>
(ab decumana porta)
castra
munîta
facilemque aditum
habere.
3.26
Crassus
|/equitum praefectos/
cohortatus,|
[ut
<magnis praemiis
pollicitationibusque>
suos
excitarent,]
[quid
fieri
vellet]
ostendit.
Illi,
[ut erat imperatum,]
\eductis iis cohortibus
[quae
|praesidio castris
relictae|
intritae (ab labore)
erant,] \
et
\longiore itinere circumductis,\
[ne
(ex /hostium castris/)
conspici
possent,]
\/omnium oculis mentibusque/
(ad pugnam) intentis\
celeriter
(ad eas
[quas diximus]
munitiones)
pervenerunt
atque
\his prorutis\
PRIUS
(in /hostium castris/)
constiterunt
{QUAM
plane
(ab his)
videri
aut
[/quid rei/ gereretur]
cognosci
posset.}
Tum vero
\clamore (ab ea parte) audito\
nostri
\redintegratis viribus\,
[quod
plerumque
(in /spe victoriae/)
accidere
consuevit,]
^acrius
impugnare
coeperunt.^
Hostes
|undique circumventi|
\desperatis omnibus rebus\
se
(per munitiones)
deicere
et
^fugâ
salutem
petere^
contenderunt.
|Quos~|
equitatus
|~<apertissimis campis>
consectatus|
\ (ex /milium L numero/),
[quae
(ex Aquitania Cantabrisque)
convenisse
constabat,]
vix quartâ parte relictâ\,
<multâ nocte>
se
(in castra)
recepit.
3.27
\Hâc auditâ pugnâ\
/maxima pars Aquitaniae/
sese
Crasso
dedidit
obsidesque
ultro
misit;
(quo in numero)
fuerunt
Tarbelli, Bigerriones, Ptianii,
Vocates, Tarusates, Elusates,
Gates, Ausci, Garumni,
Sibusates, Cocosates:
paucae ultimae nationes
|/anni tempore/
confisae,|
[quod hiems suberat,]
id
facere
neglexerunt.
3.28
<Eodem fere tempore>
Caesar,
[etsi
prope
exacta
iam
aestas
erat,]
tamen,
[quod
\omni Gallia pacatâ\
Morini Menapiique
supererant,]
[qui
(in armis)
essent
neque
(ad eum)
umquam
legatos
(de pace)
misissent,]
|arbitratus
id bellum
celeriter
confici posse|
eo
exercitum
duxit;
qui
^<LONGE ALIA ratione>
AC reliqui Galli^
^bellum
gerere^
coeperunt.
Nam
{quod
intellegebant
maximas nationes,
[quae
proelio
contendissent,]
pulsas superatasque esse,}
continentesque silvas
ac
paludes
habebant,
eo
se
suaque omnia
contulerunt.
(Ad /quarum initium silvarum/)
[cum
Caesar
pervenisset
castraque munire
instituisset
neque hostis interim
visus esset,]
\dispersis (in opere) nostris\
subito
(ex /omnibus partibus silvae/)
evolaverunt
et
(in nostros)
impetum
fecerunt.
Nostri
celeriter
arma
ceperunt
eosque
(in silvas)
repulerunt
et
\compluribus interfectis\
|longius
<impeditioribus locis>
secuti|
paucos
(ex suis)
deperdiderunt.
3.29
<Reliquis deinceps diebus>
Caesar
^silvas caedere
instituit,^
et
[ne
quis~
^inermibus
imprudentibusque
militibus^
(ab latere)
~impetus
fieri
posset,]
omnem eam materiam
[quae erat caesa]
conversam (ad hostem)
conlocabat
et
(pro vallo)
(ad utrumque latus)
extruebat.
<Incredibili celeritate>
\magno spatio <paucis diebus> confecto\,
[cum
iam pecus
atque
extrema impedimenta
(a nostris)
tenerentur,
ipsi
densiores silvas
peterent,]
/eius modi~/
sunt
/~tempestates/
consecutae
[uti
opus
<necessario>
intermitteretur
et
</continuatione imbrium/>
^diutius
(sub pellibus)^
milites
contineri
non possent.
Itaque
\vastatis /omnibus eorum agris/\,
\vicis aedificiisque incensis\,
Caesar
exercitum
reduxit
et
(in Aulercis Lexoviisque
reliquis item civitatibus
[quae
proxime
bellum
fecerant,])
(in hibernis)
conlocavit.
© Claude Pavur 1997 - 2009 at Saint Louis University.
