Full text of Books I and II available at B&N.
Note: Where the syntax allowed it, I have divided the lines into intelligible sub-units that can be understood even apart from the context. But I have also tried to highlight syntactical parallelisms and to keep the phrase lengths short and manageable. Where Greek is quoted, you will only see a coded version of the Greek letters.
II. 1 C.~PLINIVS ROMANO SVO S.
Post aliquot annos
insigne atque etiam memorabile populi Romani oculis spectaculum
exhibuit publicum funus Vergini Rufi,
maximi et clarissimi ciuis,
perinde felicis.
Triginta annis gloriae suae superuixit;
legit scripta de se carmina,
legit historias
et posteritati suae interfuit.
Perfunctus est tertio consulatu,
ut summum fastigium priuati hominis impleret,
cum principis noluisset.
Caesares,
quibus suspectus atque etiam inuisus uirtutibus fuerat,
euasit,
reliquit incolumem optimum atque amicissimum,
tamquam ad hunc ipsum honorem publici funeris reseruatus.
Annum tertium et octogensimum excessit
in altissima tranquillitate,
pari ueneratione.
Usus est firmâ ualetudine,
nisi quod solebant ei manus tremere,
citra dolorem tamen.
Aditus tantum mortis
durior longiorque,
sed hic ipse laudabilis.
Nam
cum uocem praepararet
acturus in consulatu principi gratias,
liber
quem forte acceperat grandiorem,
et seni et stanti
ipso pondere elapsus est.
Hunc
dum sequitur colligitque,
per leue et lubricum pauimentum
fallente uestigio
cecidit coxamque fregit,
quae parum apte collocata
reluctante aetate
male coiit.
Huius uiri exsequiae
magnum ornamentum principi
magnum saeculo
magnum etiam foro et rostris
attulerunt.
Laudatus est a consule Cornelio Tacito;
nam
hic supremus felicitati eius cumulus accessit,
laudator eloquentissimus.
Et ille quidem
plenus annis abit,
plenus honoribus,
illis etiam
quos recusauit:
nobis tamen quaerendus ac desiderandus est
ut exemplar aeui prioris,
mihi uero praecipue,
qui illum
non solum publice
quantum admirabar
tantum diligebam;
primum quod utrique eadem regio,
municipia finitima,
agri etiam possessionesque coniunctae,
praeterea quod
ille mihi tutor relictus
adfectum parentis exhibuit.
Sic
candidatum me suffragio ornauit;
sic
ad omnes honores meos
ex secessibus
accucurrit,
cum iam pridem eiusmodi officiis renuntiasset;
sic
illo die
quo sacerdotes solent nominare
quos dignissimos sacerdotio iudicant,
me semper nominabat.
Quin etiam in hac nouissima ualetudine,
ueritus
ne forte inter quinqueuiros crearetur,
qui
minuendis publicis sumptibus
iudicio senatus constituebantur,
cum illi tot amici senes consularesque superessent,
me huius aetatis
per quem excusaretur
elegit,
his quidem uerbis:
'Etiam si filium haberem,
tibi mandarem.'
Quibus ex causis
necesse est
tamquam immaturam mortem eius
in sinu tuo defleam,
si tamen fas est
aut flere
aut omnino mortem uocare,
qua tanti uiri mortalitas
magis finita
quam uita est.
Viuit enim
uiuetque semper,
atque etiam latius
in memoria hominum et sermone uersabitur,
postquam ab oculis recessit.
Volo tibi multa alia scribere,
sed totus animus
in hac una contemplatione
defixus est.
Verginium cogito,
Verginium uideo,
Verginium iam
uanis imaginibus,
recentibus tamen,
audio, adloquor, teneo;
cui fortasse
ciues aliquos
uirtutibus pares
et habemus
et habebimus,
gloriâ neminem.
Vale.
II. 2 C.~PLINIVS PAVLINO SVO S.
Irascor,
nec liquet mihi
an debeam,
sed irascor.
Scis,
quam sit amor iniquus interdum,
impotens saepe,
mikrai/tioj semper.
Haec tamen causa
magna est,
nescio an iusta;
sed ego,
tamquam non minus iusta
quam magna sit,
grauiter irascor,
quod a te tam diu litterae nullae.
Exorare me potes uno modo,
si nunc saltem plurimas et longissimas miseris.
Haec mihi sola excusatio uera,
ceterae falsae uidebuntur.
Non sum auditurus
'non eram Romae'
uel
'occupatior eram';
illud enim nec di sinant,
ut 'infirmior'.
Ipse ad uillam
partim studiis
partim desidia
fruor,
quorum utrumque ex otio nascitur.
Vale.
II. 3 C.~PLINIVS NEPOTI SVO S.
Magna Isaeum fama praecesserat,
maior inuentus est.
Summa est facultas, copia, ubertas;
dicit semper ex tempore,
sed
tamquam diu scripserit.
Sermo Graecus,
immo Atticus;
praefationes
tersae, graciles, dulces,
graues interdum, et erectae.
Poscit controuersias plures;
electionem auditoribus permittit,
saepe etiam partes;
surgit, amicitur, incipit;
statim omnia
ac paene pariter ad manum,
sensus reconditi
occursant,
uerba sed qualia!
quaesita et exculta.
Multa lectio in subitis,
multa scriptio elucet.
Prohoemiatur apte,
narrat aperte,
pugnat acriter,
colligit fortiter,
ornat excelse.
Postremo
docet, delectat, adficit;
quid maxime,
dubites.
Crebra e)nqumh/mata, crebri syllogismi,
circumscripti et effecti,
quod stilo quoque adsequi magnum est.
Incredibilis memoria:
repetit altius
quae dixit ex tempore,
ne uerbo quidem labitur.
Ad tantam e(/cin
studio et exercitatione
peruenit;
nam
diebus et noctibus
nihil aliud agit
nihil audit
nihil loquitur.
Annum sexagensimum excessit
et
adhuc scholasticus tantum est:
quo genere hominum
nihil
aut sincerius
aut simplicius
aut melius.
Nos enim,
qui in foro uerisque litibus terimur,
multum malitiae
quamuis nolimus
addiscimus:
schola
et auditorium
et ficta causa
res inermis innoxia est,
nec minus felix,
senibus praesertim.
Nam
quid in senectute felicius,
quam
quod dulcissimum est in iuuenta?
Quare ego
Isaeum
non disertissimum tantum,
uerum etiam beatissimum
iudico.
Quem tu
nisi cognoscere concupiscis,
saxeus ferreusque es.
Proinde
si non ob alia nosque ipsos,
at certe
ut hunc audias
ueni.
Numquamne legisti,
Gaditanum quendam
Titi Liui nomine gloriaque commotum
ad uisendum eum
ab ultimo terrarum orbe uenisse,
statimque ut uiderat
abisse?
)afilo/kalon inlitteratum
iners ac paene etiam turpe est,
non putare tanti cognitionem
quâ
nulla est iucundior,
nulla pulchrior,
nulla denique humanior.
Dices:
'Habeo hic
quos legam
non minus disertos.'
Etiam;
sed
legendi semper occasio est,
audiendi non semper.
Praeterea multo magis,
ut uulgo dicitur,
uiua uox adficit.
Nam
licet acriora sint
quae legas,
altius tamen in animo sedent,
quae
pronuntiatio, uultus, habitus, gestus etiam dicentis
adfigit;
nisi uero falsum putamus
illud Aeschinis,
qui
cum legisset Rhodiis orationem Demosthenis
admirantibus cunctis,
adiecisse fertur:
ti/ de/, ei) au)tou= tou= qhri/ou h)kou/sate;
et erat Aeschines
si Demostheni credimus
lamprofwno/tatoj.
Fatebatur tamen
longe melius eadem illa pronuntiasse ipsum
qui pepererat.
Quae omnia huc tendunt,
ut audias Isaeum,
uel ideo tantum
ut audieris.
Vale.
II. 4 C.~PLINIVS CALVINAE SVAE S.
Si pluribus
pater tuus
uel uni cuilibet alii
quam mihi
debuisset,
fuisset fortasse dubitandum,
an adires hereditatem etiam uiro grauem.
Cum uero ego
ductus adfinitatis officio,
dimissis omnibus
qui
non dico molestiores
sed diligentiores erant,
creditor solus exstiterim,
cumque
uiuente eo
nubenti tibi in dotem centum milia contulerim,
praeter eam summam
quam pater tuus quasi de meo dixit
(erat enim soluenda de meo),
magnum habes facilitatis meae pignus,
cuius fiduciâ debes
famam defuncti pudoremque
suscipere.
Ad quod
te
ne uerbis magis quam rebus
horter,
quidquid mihi pater tuus debuit,
acceptum tibi fieri iubebo.
Nec est quod uerearis
ne sit mihi onerosa
ista donatio.
Sunt quidem omnino nobis
modicae facultates,
dignitas sumptuosa,
reditus
propter condicionem agellorum
nescio minor an incertior;
sed
quod cessat ex reditu,
frugalitate suppletur,
ex qua uelut fonte
liberalitas nostra decurrit.
Quae tamen ita temperanda est,
ne nimia profusione inarescat;
sed
temperanda in aliis,
in te uero facile ei ratio constabit,
etiamsi modum excesserit.
Vale.
II. 5 C.~PLINIVS LVPERCO SVO S.
Actionem
et a te frequenter efflagitatam,
et a me saepe promissam,
exhibui tibi,
nondum tamen totam;
adhuc enim
pars eius perpolitur.
Interim
quae absolutiora mihi uidebantur,
non fuit alienum iudicio tuo tradi.
His tu rogo intentionem scribentis accommodes.
Nihil enim adhuc inter manus habui,
cui maiorem sollicitudinem praestare deberem.
Nam
in ceteris actionibus
existimationi hominum
diligentia tantum et fides nostra,
in hâc
etiam pietas subicietur.
Inde et liber creuit,
dum ornare patriam et amplificare
gaudemus,
pariterque
et defensioni eius seruimus
et gloriae.
Tu tamen haec ipsa
quantum ratio exegerit
reseca.
Quotiens enim
ad fastidium legentium deliciasque respicio,
intellego
nobis commendationem
et ex ipsa mediocritate libri petendam.
Idem tamen
qui a te hanc austeritatem exigo,
cogor id
quod diuersum est postulare,
ut in plerisque frontem remittas.
Sunt enim quaedam adulescentium auribus danda,
praesertim si materia non refragetur;
nam
descriptiones locorum,
quae in hoc libro frequentiores erunt,
non historice tantum
sed prope poetice
prosequi fas est.
Quod tamen si quis exstiterit,
qui putet nos laetius fecisse
quam orationis seueritas exigat,
huius
(ut ita dixerim)
tristitiam
reliquae partes actionis exorare debebunt.
Adnisi certe sumus,
ut quamlibet diuersa genera lectorum
per plures dicendi species
teneremus,
ac
sicut ueremur,
ne quibusdam pars aliqua
secundum suam cuiusque naturam
non probetur,
ita
uidemur posse confidere,
ut uniuersitatem omnibus
uarietas ipsa commendet.
Nam
et in ratione conuiuiorum,
quamuis a plerisque cibis singuli temperemus,
totam tamen cenam laudare omnes solemus,
nec ea
quae stomachus noster recusat,
adimunt gratiam illis
quibus capitur.
Atque haec ego sic accipi uolo,
non tamquam adsecutum esse me credam,
sed tamquam adsequi laborauerim,
fortasse non frustra,
si modo tu curam tuam admoueris
interim istis,
mox iis
quae sequuntur.
Dices
te non posse satis diligenter id facere,
nisi prius totam actionem cognoueris:
fateor.
In praesentia tamen
et ista tibi familiariora fient,
et quaedam ex his talia erunt
ut per partes emendari possint.
Etenim,
si auulsum statuae caput
aut membrum aliquod
inspiceres,
non tu quidem
ex illo posses
congruentiam aequalitatemque deprendere,
posses tamen
iudicare,
an id ipsum satis elegans esset;
nec alia ex causa
principiorum libri circumferuntur,
quam
quia existimatur pars aliqua
etiam sine ceteris esse perfecta.
Longius me prouexit
dulcedo quaedam
tecum loquendi;
sed iam finem faciam
ne modum,
quem etiam orationi adhibendum puto,
in epistula excedam.
Vale.
Full text of Books I and II available at B&N.
© 1998-2013 Claude Pavur. Last revised October 16, 2013.
