Colloquiorum Scholasticorum Liber Secundus

by Maturinus Corderius

as adapted by Arcadius Avellanus

Paedagogica Index

Colloquies of Book II: *1-5 26-30 51-55

Full text is available as a Nook ebook here.

On this page: 1 2 3 4 5

COLLOQUIUM I.

ARGUMENTUM: Quaestiunculae proponuntur de litteris, quas pueri accipere solent.

Cornelius, Martialis.
QUID legis?
M. Litteras.
C. A quo?
M. A patre.
C. Quando eas accepisti?
M. Heri.
C. Quis adtulit eas?
M. Nescio.
C. Nescis? quis tibi tradidit eas?
M. Ancilla [1] quaedam a caupone. [2]
C. Unde sunt datae?
M. Lutetia, credo.
C. Quo die?
M. Nondum licuit inspicere.
C. Nempe ego te interpellavi. [3]
M. Parum refert; non adeo sum occupatus.
C. Age, perlege tuam epistolam; ego interea studiis meis operam dabo.
M. Ego quoque mox idem faciam.
—

1. Ancilla, ae, est puella quae servit, serva, famula.

2. Caupo, onis, est homo, qui in sua caupona varios potus (-us) vendit, uti vinum, cervisiam, brisaeum, secalinum, est locus ebriosis gratus.

3. Interpello, 1, vi, tum, = interrumpo.

COLLOQUIUM II.

ARGUMENTUM: Hic unus alterum de fratre percontatur, cuius salus huic plurimum cordi est.

Musicus, Herardas.
QUO in statu sunt res vestrae Lugdunenses? [1]
H. Nescio, iam pridem nihil illince audivimus
M. Nihilne scripsit frater tuus?
H. Ex duobus mensibus nihil litterarum misit quod pater viderit.
M. Fortasse aegrotat.
H. Minime vero; nam veredarii [2] verbis eius nobis saepe salutem nuntiant.
M. Libenter audio eum bene valere. Valde diligo eum, quia fuit mihi suavissimus condiscipulus.
H. Ille, ut mihi satis constat, te vicissim diligit.
M. Id, profecto, mihi in dubio non est. Sed nos hora vocat, procedamus in auditorium.
H. Sane, maturemus. Iam ad nomina respondetur. [3]
—

1. Lugdunensis, e, adi. e subst. Lugdunum, i, est urbs frequens, (populosa) in Franco-Gallia, hodie Lyon. Terminatio -ensis, e, hominum reapse est, non rerum. Aliae terminationes sunt anus, enus, inus, partim hominum, partim rerum; item acus et icus, etiam hominum et rerum. Sic Romanus, Neapolitanus, Philadelphenus, Bononiensis, Atheniensis, Persicus, Actiacus, Germanicus, Hispanicus, si de Hispanis ipsis agitur, bellum Hispaniense, si de Romanis in Hispania loquimur. Cavendum ergo, ne Philadelphenses, Monacenses, aliaque idgenus dicamus, sed ubi exempla Romana certa et definita praesto non sunt, analogiam sequamur.

2. Veredarius, ii, antiquis temporibus is dicebatur, qui equo veloci ut nuntius emittebatur, in quaque statione veredo (-us, i,), seu equo cursorio, v. cursuali permutato; nuntius equester, v. in genere, nuntius.

3. Hoc est: nomenclator iam nomina praelegit, puer autem quisque respondet "adsum."

COLLOQUIUM III.

ARGUMENTUM: Observator socios suos publice hortatur, ne tempore abutantur; quidam e classe prima ei illico respondet.

Observator, Brisantellus.
DESINITE, o pueri, garrire absente magistro,
  Verba, quibus summus laeditur ille Pater.
De studiis potius tractate & rebus honestis.
  Discite colloquiis verba Latina loqui.
Discite & inter vos reddenda revolvere saepe,
  Doctor enim pueris semper adesse nequit.
Discite sectari vestigia certa bonorum.
  Otia vos fallant blanda cavete, precor.
En ego praemoneo, vos ne delectet abuti
  Tempore, ne tergum verbera dura premant.
Ecce iterum vobis morum praedico magister,
  Si quis erit caesus, ne mihi det vitio.
B. Desine plura loqui: nemo parere recusat.
  Est monitor nobis optimus ille Pater,
Illiusque Patris natus, cui nomen Iesus,
  Et qui nos renovans Spiritus intus alit.
Ob. Quem mihi sperassem tam respondere paratum?
  Qui puer Angelicos mittit ab ore sonos?
O quam te memorem, nostrae doctissime classis!
  Nam tibi divinum carmen ab [1] ore fluit.
Non sum tam felix ut fundam ex tempore versus,
  Sed modo quae dixi praemeditatus eram.
B. Si meditatus eras, qui nunc tam fundis aperte
  Castalios [2] latices? quis furor ille novus?
Ob. Nam tua me tantis moverunt carmina flammis,
  Ut mihi nunc videar posse movere feras. [3]
B. Sed cur immeritum tantis me laudibus effers?
  Est tribuenda uni gloria summa Deo.
Atque utinam eloquium nobis, spatiumque daretur,
  Et nostra in laudes solveret ora suas.
Sed quia tempus adest ut voce & mente precemur,
  Idque iubet doctor, desine plura loqui.

NB. Accentus in hoc Colloquio notare non possumus, alio enim modo enuntiamus vocabula in carmine iuncta, aliter in sermone, v. oratione soluta, seu prosa. Versum enim, ut exemplo utamur, primum sic canimus: Desinit 'o pueri garrir' absente magistro, nec aliter quam ex auditu cantum discere possumus. Hoc genus carmen e paribus, seu geminis versiculis constat, quorum prior hexametrum, alter autem pentametrum, seu sex metra (mensurae, pedes) appellatur, atque quinque metra (mensurae, pedes), simul autem disticha, versus pares. Reliqua explicare ad Poesin spectat.
—

1. Ab ore, per licentiam poeticam dictum, in prosa ex ore diceremus; at syllaba ex longa est, ab autem brevis, eo autem loco syllaba longa (pes longus) adhiberi non poterat.

2. Castalius latex, Castalia unda, aqua Castalia, fontem significat mythicum et poeticum in Monte Parnasso, cui nomen fingebatur esse Castalia. Ergo, "qui nunc latices Castallos fundis," significat: "Tu, Observator, nunc quasi furore poetico abreptus, ista carmina propria tua non e memoria, sed e corde, recitas, qui afflatus Divinus subitaneus e est, quem antea nunquam audivimus?"

3. Sic sum accensus et inspiratus, ut me ipsa animalia fera ad sensum rationalem movere posse credam.

COLLOQUIUM IV.

ARGUMENTUM: Observator da rebus minutis sciscitando, puerulum in mendacio deprehendere tentat.

Observator, Puer.
QUID agis?
P. Scribo.
O. Quid scribis?
P. Sententias.
O. Quas?
P. Ex Novo Testamento.
O. Bene facis; unde id habuisti? [1]
P. Hypodidascalus dictavit nobis.
O. Quando?
P. Heri.
O. Quota hora?
P. Meridie.
O. Ubi?
P. In area.
O. Qui aderant?
P. Cuncti domestici, [2] praeter primanos et secundanos.
O. Ubi erant illi?
P. In aula communi.
O. Quid agebant?
P. Disputabant.
O. Vale, & perge scribere. [3]
—

1. Reapse: unde id habes, sed quoniam id iam diutius habet, tempus praeteritum perfictum: adhibet.

2. Omnes qui in domo habitant.

3. Non dicit perge scriptum, quia perge hic idem valet ac prosequere, continua, alioquin supino debebat iungi.

COLLOQUIUM V.

ARGUMENTUM: Observator, hic, quod notet, deprendit nihil.

Observator, Pueri studiosi.
QUID vos hic agitis, pueri? Garrire & nugas agere mihi videmini.
Quidam puer. Longe falleris, nam repetimus una. Ob. Quam rem?
P. Verba nempe anomala; id enim est quod nobis hora tertia reddendum est.
Ob. Bene facitis.
P. Vis audire nostrum colloquium?
Ob. Imo prosequamini; ego ex mea parte grandius opus meditor, picis [1] nempe atque graculis [2] laqueos tendere.
P. In area plures offendes [3] in sole se apricantes.
Ob. Retibus est illic praeda parata meis.
—

1. Pica, ae, est avis, albis nigrisque plumis distincta, species corvorum; est valde furax et obstrepera, praesertim pullos gallinaceos furari solet.

2. Graculus, i, est avis, speciei corvinae, plumis glaucis v. ceruleis; caeterum admodum docilis, vocem humanam imitari discit, est nugax et ludibunda, pueris gratissima. Non est psittacus. — Apricor, ari, esse in sole.

3. Tendo, 3, tetendi, tentum, tensum. ex-tendo, pro-tendo, porrigo, elongo; hic loci est phrasis "laqueum tendere," quae significat casses, rete, tendicula in sylvis, pratis v. arboribus exponere, quibus aviculae incauta, v. alia quaecunque animalcula capiantur. Observator igitur circuit, quasi laqueis iam tensis, ut pueros, qui tempus in area garriendo terunt, necopinatos capiat.

4. Offendo, 3, di, sum (ob+fendo, ut de+fendo, in+fensus) rem unam alicui rel impingere, illidere; sic ambulantes incauti pedem lapidi offendimus, illidimus; currendo incauti alicui homini vel rei nos allidimus, offendimus; quum hominem visitamus, qui tunc domi suae est, eum domi offendimus, seu reperimus. Ultimus sensus est; quum hominem iniuria, contumelia, afficimus, v. opprobrio eum impetimus, etiam offendere eum dicimur. Hic, sensu reperire accipitur.

Paedagogica Index

Colloquies of Book II: *1-5 26-30 51-55