by Maturinus Corderius
as adapted by Arcadius Avellanus
Colloquies of Book II: 1-5 26-30 *51-55
Full text is available as a Nook ebook here.
ARGUMENTUM: LUDOVICUS aegrescit, SYLVIUS suadet si ut quiete sibi sublevare tentet; ipse morem gerit.
Sylvius, Ludovicus.
QUID tristaris, Ludovice?
L. Aegrum me sentio.
S. Ex quo morbo laboras?
L. Dicere non possum.
S. Sed tamen dicere potes utrum gravius affligaris.
L. Dolores acutiores non sentio.
S. Quid tibi potissimum dolet?
L. Dolor praesertim capitis me urget.
S. Quae pars capitis imprimis?
L. Hic (manu locum tangit) sentio sanguinem per venas pulsare.
S. Intelligo; in sincipite, per tempus laevum; etiamne in vertice?
L. Iam non; paulo ante et ibi pulsavit, sed iam cessavit.
S. E frigore contracto est. Contraxisti autem frigus stando vel sedendo in meatu aeris, praesertim corpore aestuante.
L. Quid ergo faciam? Si dolor ingravescat, me in insaniam aget.
S. Bono es animo; cave te, exaestues, quin potius compone te, secede e sole, recipe te in cubile tuum, decumbe in grabatum [1] atque obdormi: sopor placidus te recreabit.
L. Optimum consilium, iucundumque remedium. At qui tibi constat me e frigore contracto, non autem lethali [2] quodam morbo opprimi, quum dolores capitis non omnes ex eodem fonte sint.
S. Recte iudicas. Dolorum capitis variae et diversae esse possunt causae, praesertim e stomacho, ex oculis, e febribus, quorum indicia declarare, medicorum est. Sed quidquid sit, primum levamen semper quies est.
L. Esto; sequar consilium, domum me conferam, atque quieti me tradam, nisi mater me simulare putaverit.
S. Absit! Id de nulla matre praesumi debet. Praestabit protinus adire praeceptorem, ut rem ei exponas, qui tibi facultatem domum discedendi nullo pacto negabit.
L. Faciam igitur. Scisne eum in officina interesse?
S. Paulo ante eum vidi, credo eum ibi natinari. [3] Adi eum cum fiducia.
L. Obsequor; vale!
—
1. Grabatus, i (-um, i,), est supellex domestica ad cubandum, praesertim interdiu, noctu enim in lectum decumbimus; vocatur etiam sponda, ae, quae tamen proprie quadrum lecti est ligneum v. metallicum, cul spirae, sisurna, linteamen, lodix, cervical, atque pulvini imponuntur. Sponda lecti, sponda grabati, sunt partes ligneae v. metallicae.
2. Lethalis, e, mortalis; mortifer.
3. Natinor, 1 atus, alicui rei intentum esse, re aliqua occupari.
ARGUMENTUM: Exemplum hic exhibetur certaminis honesti inter discipulos.
Paulus, Timotheas.
OPTATUS mihi ades, Timothee; anquirebam [1] inter sodales nostros quis eorum mecum concertare vellet, sed quum omnes ad certamen gymnicum [2] discurrant, nullum qui mecum verbis contendere velit reperio; quid tu?
T. Quid ego malim quam tecum de studiis amice contendere et disputare?
P. Hoc viriliter dictum est, placet. Sed quod argumentum ad concertandum statui vis? Placentne epistolae Marci Tullii?
T. Ex mea parte "Disticha" Catonis ego epistolis Tullii antepono.
P. Ob quam causam?
T. Eo praesertim quod quum, ut tibi notum, duas integras septimanas aegritudine lecto defixus fuissem, quasdam partes epistolarum Tullii necessario intermiserim.
P. Hoc memini. Visne igitur mecum recitandis versibus "Distichorum Moralium" contendere? Quotum Librum vis eligere, fortasse Secundum?
T. Is iusto longior est, nec hac hora spatium temporis suppetet ad eum absolvendum.
P. Admodum dubito.
T. Integram horam recitando absumere certe non vis; insuper, quum omnes socii nostri genio indulgent ludendo, num nos hic carmina recitabimus?
P. Nolo tibi adversari, nec ab exercitio corporis te arcere, adeoque sumamus Librum Tertium, qui brevissimus est.
T. Valet. Restat adhuc ut arbitrum quaeramus.
P. Hic iam praesto est Salomon, arbitrorum sapientissimus, qui me eo proposito huc secutus est.
T. Etiam placet. Visne ergo, amice Salomon, munere arbitri fungi?
S. Libenter, dummodo mihi indicetis quid recitare velitis.
P. Amico nostro Timotheo Liber Tertius placet "Distichorum Moralium" Catonis.
S. Nonne vicibus alternis recitabitis "Disticha?"
T. Scilicet, uterque nostrum suam partem.
S. At pueri, rogo, ne erretis, nolo enim vos ut iudex audire.
P. Quare non?
S. Ne forte mea sententia alteruter amicorum offendatur.
P. In qua igitur re eris nobis adiutor?
S. Notabo diligenter in chartula utriusque lapsus; [3] hoc dein ad praeceptorem deferetis.
T. Quid tum fiet?
P. Ille, utri videbitur, victoriam et praemium adiudicabit.
T. Eris igitur nobis testis tantum.
S. Sic intelligo.
T. Optima sane videtur mihi ritio.
P. Mihi quoque valde probatur.
S. Sed unum adhuc restat.
T. Quid?
S. Vultisne praeter lapsus manifestos haesitationes quoque notari?
T. Sic volunt praeceptoris super hac re leges.
S. Date mihi librum in manum, ut eo certius observare possim.
P. Tene meum.
T. Incipiamne nunc?
P. Aequum videtur, quandoquidem tu eras a me provocatus.
T. Audi igitur, Salomon, sed attente.
S. Tu vero cave, ut attente recites.
T. Hoc quicunque cupis carmen cognoscere lector,
Haec praecepta feras, quae sunt gravissima vitae.
P. Instrue praeceptis animum, nec discere cesses:
Nam sine doctrina vita est quasi mortis imago.
T. Commoda multa feres, sin autem spreveris illud
Non me scriptorem, sed te neglexeris ipse.
P. Quum recte vivas, ne cures verba malorum,
Arbitrii nostri, &c. (sic prosequuntur ad finem libri tertii).
—
1. Anquiro, 3, sivi, tum, quaerere in circuitum, ubique quarere.
2. Gymnicus, a, um, quod est gymnasii.
3. Lapsus, us, error.
ARGUMENTUM: Puer socium rure redeuntem, de allatis s condicto uvis percontatur.
Porralis, Macardus.
GRATULOR tibi reditum Macarde; quando rediisti rure?
M. Heri post meridiem.
P. Quid mater?
M. Ipsa paulo ante me domum pervenit.
P. Nonne equo vecta?
M. Ita profecto, et quidem tolutim, [1] ne patri, condicto [2] tempore discedenti, non adesset.
P. Te autem ruri reliquit?
M. Quid rogas? Mihi properandum non erat, ideo satius duxi cum uno operariorum iter per pedes perficere.
P. Non fuit tibi labor itineris molestus?
M. Via mihi nullo modo fuit molesta vel difficilis; nec currum pedibus anteposuissem adeo fuit reditio amoena et delectibilis.
P. Quantum distat hinc villa vestra?
M. Non plus quatuor milliaribus, nec iter est clivosum et arduum.
P. Sed iam satis de reditu; nunc aliud agamus. Fuistine promissi tui memor? vacuusne redivisti?
M. Non sum obliviosus, nec igitur promissum mente mihi excidit; adeoque adtuli uvarum, quantum commode potui.
P. Quantum ergo, salvo tuo commodo, adtulisti?
M. Unius quasilli.
P. Hui, unum quasillum uvarum! Ergo tibi uni.
M. Imo nobis duobus.
P. Quid? duobus? tantillum?
M. Comperiaris primum, dein iudica. Commode non poeram binas fiscinas gestare, alioquin vires me defecissent. Mater facile permittebat, poteram vel asini onus mecum baiulare.
P. Quam vellem adfuisse!
M. Ego et mater te plurimum desiderivimus. — Verum, esto animo bono; ipsa unum famulum in villa remanere iussit, qui mox cum operariis domum veniet amplissima corbe, aut pluribus, tum erunt tibi uvae affatim. [3]
P. Aha, iam nunc optata loqueris, mi Macarde.
M. Eamus domum nostram. Videbis quasillum nostrum, ut spero, adhuc integrum.
P. O lepidum capitulum! Nam utique cupiebam ire matrem tuam salutatum, quae erga me semper cum summa fuit bonitate.
M. Profecto, ad nos veniendo, ei gratissimum feceris. Ex sua enim praesertim voluntate factum est ut te quaesitum venissem.
P. Quanta benevolentia! Nunc iam vel officium grati animi ad tecum eundum me adigit, uvae autem solita vi me allectant.
M. Eamus igitur.
P. Cum summo gaudio.
—
1. Tolutim, adv., currendo, cursu equi moderato, non pracipiti; equus tolutaris, qui est levis, leviter currendo assuetus, cursor; non tamen cursus velox et vehemens intelligitur.
2. Condictum tempus est quod duo aut plures inter se in antecessum figunt, statuunt, determinant.
3. Affatim, adv., abundanter.
ARGUMENTUM: Exemplum hic praebitur eximia in pauperes charitatis.
Antonius, Bernhartus.
QUID hic solus meditaris?
B. Meam defleo miseriam.
A. Quaenam miseria te affligit?
B. Heu, me miserum, ad altiorem classem sum evectus cum laude, nunc autem, ubi libros eius classis procurare debeam, non habeo unde emam.
A. Paterne tuus non providet?
B. Solet quidem, ubi [1] suppetit.
A. Aitne media sibi non suppetere ut tuis indigentiis consulat? Est igitur avarus?
B. Id non sequitur.
A. Quid igitur eum prohibet quominus necessaria tibi subministret?
B. Paupertas, seu pecuniae penuria. [2] Quum res ita sit, vereor eum petendo contristari. [3] Tam saepe enim fit ut aut unam aut aliam rem ab eo petam, ut merito conqueri possit nimiis me libris indigere.
A. Non est profecto aegre ferendum. Paupertas certe dura est sors; esto tamen bono animo, nec te eo afflictes, quaeso. Dabo operam, ut meus pater auxilio tibi subveniat. Ipse enim eo animo est ut egenis ubi potest nulla mora succurrat praesertim iis qui litterarum studiis vacant.
B. O quantum solatii mihi affers! Iam de prosequendis studiis desperabam, quum te mihi necopinatus [4] ades.
A. Ego non puto hic de magna re agi. Pater meus modiis minime caret, nec mihi quidquam quod suo iudicio aequum sit negare solet. Dic mihi igitur circiter de quanta summa quaeritur?
B. De centusse et semisse, [5] aut duobus centussibus summum, nec de pluri. De libris solis quaeritur, de nulla re alia.
A. Bene est, noli angi; confido id a patre meo hac vespera me impetrare posse. Interea velim spem ne deponas. Vale.
B. Vale tu quoque, amice optime.
—
1. Quum habet, quum ei non deest.
2. Penuria ae, inopia, egestas, absentia rerum, v. cuiuslibet rel, ad victum necessariae; caritas, indigentia.
3. Timeo, ne eum contrister, tristem faciam.
4. Non exspectatus.
5. Numeris sic exprimeretur: $1.50; potest de quocunque genere pecuniae accipi, centussis enim centum asses denotat, seu centum libellas cuius cunque gentis.
ARGUMENTUM: De asperitate frigoris, et de incommodis fornacium fumantium.
Philippinus, Vutherius.
QUO nunc is?
V. In vaporarium. [1]
P. Quid eo?
V. Etiam rogas? Annon sentis frigus?
P. Quis frigus non sentiat? Certe acerbum satis est; ast ego in culinam me recipere mallem.
V. Atqui praeceptor hoc interdixit.
P. Non ignoro, sed suam veniam prius impetrarem.
V. Eccur in vaporario calefieri non vis?
P. Vapores furni, caput mihi tentant, (quod utique non firmissimum habeo), unde fit ut facile ex capite laborem.
V. Mihi quoque idem haud raro fit; sed iam fumo vaporarii quodammodo assuefactus sum.
P. Idem et ego tento, speroque fore ut pedetentim assuefiam; verum praestat ut tentamina id genus horis pomeridianis fiant, ubi nimius aestus deferbuerit.
V. At nunc tempus non est hic philosophandi diutius, iam mihi dentes prae frigore crepitant.
—
1. Propria est tubus ad vaporem in balneum (lavatorium) deferendum; balneum, lavacrum, lavatrina communis studiosorum.
Colloquies of Book II: 1-5 26-30 *51-55
Original text: Colloquiorum Maturini Corderii Galli. Revision and Commentary by Arcadius Avellanus. Philadelphia: Chilton, 1904. This web edition: © 2005 Claude Pavur at Saint Louis University.
