For the complete text, see the ebook edition at this link.
Cap. 11. De duobus anulis, amoris et oblivionis.
Fridericus in civitate romana regnavit, qui diu remansit sine prole. Et uxorem tandem per consilium sapientum quandam puellam pulchram valde de longinquis finibus mundi desponsavit et cum ea in patria ignota diu moram traxit et prolem ex ea genuit. Post haec ad imperium suum accedere volebat. Sed nullam licentiam ab ea poterat habere; immo ipsa semper dicebat, si de ea recederet, se ipsam interficeret. Imperator cum haec audisset, fecit fieri duos annulos optimos et sulpsit imagines in gemmis huius efficaciae, ut una esset imago memoriae et altera imago oblivionis. Cumque paribus anulis eas inservisset, unum anulum, scilicet oblivionis, uxori praebuit, alterum ipse tulit, ut sicut pari amore sic paribus anulis insignirentur. Uxor incepit statim amoris viri oblivisci. Imperator haec videns ad imperium cum gaudio se transtulit nec ulterius ad uxorem est reversus. Et vitam in pace finivit.
Cap. 12. De sacerdote et rivulo.
Erat quidam imperator, in cuius imperio erat quidam sacerdos lubricus, qui per hoc subditos multotiens perturbavit, et per hoc scandalizati multum erant. Erat unus parochialium suorum, qui nunquam interesse voluit missae ipsius, dum celebravit. Accidit quodam die festivo, quod tempore missae eius solus in campo deambularet et miro modo sitiebat, in tantum quod videbatur ei mori, nisi posset sitim extinguere. Accidit, dum ambulasset, venit ad quendam rivulum purissimi fontis. Quo viso incepit haurire et fortiter bibere. Sed cum plus gustasset et bibisset, tanto ardentius sitiebat. Intra se admirabatur et dixit: "Fontem huius rivuli quaerere volo!" Dum autem ambulasset, obviabat ei quidam senex pulcher valde et ait ei: "Carissime, quo tendis?" Qui ait: "Ultra quam credi potest sitio. Inveni unum rivulum aquae, de quo bibo, et quanto plus bibo, tanto amplius sitio. Ideo fontem illius rivuli quaero, ut de fonte bibam, si sitim extinguere possim." Ait senex: "Ecce hic est fons, de quo rivulus ille procedit! Sed dic mihi, quare cum aliis christianis ad audiendum divinum officium ecclesiam non intrasti!" Qui respondit: "Vere, domine, quia sacerdos noster execrabilem ducit vitam, quod ipsum non credo mundas missas et deo placitas celebrare." Ad quem senex: "Si ergo tu sitis, ut dicis, ecce fons, de quo tam dulcis aqua rivuli procedit, de qua bibisti!" Respexit ille vidensque canem fetidissimum habentem os apertum, per cuius os et dentes totius fontis scaturigo emanabat mirabiliter. Quod dum ille perspicacius agnovisset, mente confusus expavit; toto corpore pertremiscens propter foetorem non audebat gustare et miro modo sitiebat. Quem senex intuens ait illi: "Noli timere, quia potasti de rivulo huius fontis! Nullam enim molestiam tibi generabit." Ille haec audiens gustavit, sitim extinguit et ait: "O domine, tam dulcem aquam nunquam bibit homo." Qui ait: "Vide modo, quemadmodum haec dulcis aqua per os canis fetidi observato colore proprio cum sapore nec polluitur nec mutatur! Carissime, sic et missa per indignum sacerdotem celebrata. Et ideo, quamvis tibi displiceat vita talium presbyterorum, tamen devote missas debes audire." His dictis senex evanuit ab eo. Et quod viderat, aliis narravit et post haec devote missas audivit.
Cap. 13. De regina, quae de filio concepit et partum iugulavit.
Quidam imperator erat, qui pulchram uxorem habuit, quam miro modo dilexit. Ipsa primo anno concepit et filium pulcherrimum peperit, quem multum dilexit, in tantum quod singulis noctibus in uno lecto cum eo iacebat. Cum autem puer tres annos in aetate complevisset, mortuus est imperator. De cuius morte factus est dolor intolerabilis. Regina multis diebus mortem eius planxit. Cum autem sepulturae fuisset traditus, regina per se in quodam castro vixit habensque secum filium suum. Puerum istum tantum dilexit, quod ab eo separari non poterat. Ambo continue simul iacebant, donec puer XVIII annos in aetate complevit. Vidensque diabolus amorem ordinatum inter filium et matrem eos ad nefarium opus solicitavit, in tantum quod filius propriam matrem cognovit. Regina vero statim concepit. Cum vero impraegnata fuisset, filius eius totum regnum prae dolore amisit et verecundia et ad partes longinquas accessit. Mater, cum tempus pariendi adesset, filium pulcherrimum peperit vidensque filium statim illum iugulavit scindens guttur eius per medium. Sanguis gutturis cecidit in palma sinistra manus matris, factique sunt quatuor circuli rotundi in ista forma: (|) (|) (|) (|). Unde ipsa nulla arte poterat circulos de manu sua evellere. Et propter hoc ducta verecundia semper in illa manu utebatur cyrotheca, ne circuli sanguinei viderentur. Regina ista satis devota erat, et cum tantum verecundaretur, quod ex proprio filio concepit et proprium filium occidit, quod nullo modo de hoc confiteri volebat, et tamen omni quindena de peccatis suis fuit confessa. Regina ista miro modo virginem Mariam dilexit et elemosinam pro eius amore saepius dedit. Ab omnibus erat dilecta, quia erat omnibus gratiosa. Accidit una nocte, quod confessor eius coram lecto genu flexo quinquies Ave Maria beatae virgini diceret. Apparuit ei beata virgo et ait: "Carissime, ego sum virgo Maria. Habeo tibi aliqua proferre." Confessor eius gavisus est valde et ait: "Dic, domina carissima, servo tuo, quae tibi placent!" Quae ait: "Regina istius regni tibi confitetur. Tamen unum peccatum commisit, quod non audet prae nimia verecundia tibi pandere. Die vero crastina ad te veniet causa confessionis. Dic ex parte mea, quod elimosinae suae et orationes sunt praesentatae in conspectu filii mei et acceptae, et quod confiteatur de illo peccato, quod private in camera sua commisit, quia rogavi filium meum pro ea et remissum est ei peccatum, si voluerit confiteri. Si vero dictis tuis noluerit acquiescere, roga eam, ut cyrothecam de manu sua sinistra deponat! Et in palma eius peccatum suum commissum et non confessum videbis. Si noluerit cyrothecam deponere, vi eam extrahe." His dictis beata virgo evanuit. Mane vero regina satis humiliter confitebatur de omnibus excepto illo peccato. Cum autem omnia dixisset, quae ei placuerunt, ait confessor: Domina et filia carissima, multi multa locuntur, quare semper in manu sinistra cyrothecam portas. Audacter mihi manum extendas, ut possim videre, si lateat aliquid, quod deo non placeat!" At illa: "Domine, manus mea sana non est, et ideo eam tibi ostendere nolo." Ille haec audiens per bracchium eam accepit et contra voluntatem eius cyrothecam abstraxit et ait: "Domina, noli timere! Beata virgo, quae te intime diligit, mihi praecepit, hoc perpetrare." Cum vero manum apertam vidisset, vidit quatuor circulos sanguineos ac rotundos. Et in primo circulo erant quatuor C C C C, in secundo circulo IV D D D D, in tertio circulo IV M M M M, in quarto circulo IV R R R R. Et in circuitu circulorum ad modum sigilli erat talis superscriptio rubea: "Casu Cecidisti Carne Caecata; Demoni Dedisti Dona Dotata; Monstrat Manifeste Manus Maculata; Recedet Rubigo Regina Rogata." Domina cum haec vidisset, ad pedes confessoris cecidit et cum lacrimis satis humiliter confitebatur de illo peccato. Accepta absolutione et penitentia completa infra paucos dies obdormivit in Domino.
Cap. 14. De filio, qui patrem liberavit.
Dorotheus statuit pro lege, quod filii parentes suos sustentarent. Erat in imperio tunc temporis quidam miles, qui uxorem pulchram acceperat et de ea filium genuit. Profectus est miles ad peregrinandum; per viam est captus et fortiter advinculatus. Statim scripsit uxori et filio pro redemptione sua. Uxor haec audiens in tantum flevit, quod caeca facta est. Ait filius matri: "Volo ire ad patrem meum, ut eum redimam a vinculis." Ait mater: "Non ibis, eo quod tu sis unicus filius meus et gaudium animae meae et dimidium animae meae; et posset tibi contingere sicut et sibi. Malles tu patrem absentem redimere quam matrem praesentem alere? Quotiens aliqua res est duobus equalis et communiter, potestas eius est tota, qui praesens est. Tu es filius patris tui et meus , qui de utero meo existi. Ego vero sum praesens, non autem pater tuus. Concludo ergo, quod nullo modo debes a me recedere." Respondit filius et multum bene: "Licet sim filius tuus, tamen pater meus est principalis causa generationis meae, ille agens, tu vero patiens. Pater meus profectus est peregre, tu autem domi; ille vero captus et fortiter vinculatus est, tu vero libera; ille in manibus inimicorum, tu vero inter amicos; ille inclusus, tu vero libera. Tu es caeca, ille vero non videt lucem, sed catenas, vulnera et miserias. Et ideo ad eum volo pergere et ipsum redimere." Et sic factum est. Unde omnes filium laudabant, qui sic pro redemptione patris laboravit.
Cap. 15. De filio, qui novercam noluit curare.
Gorgonius regnavit in civitate romana, qui uxorem pulchram accepit, quae ei filium peperit. Crevit puer et ab omnibus [est] dilectus. Cum autem X annos in aetate complesset, mortua est imperatrix, mater eius, et honorificae sepulturae tradita. Post haec ex communi consilio imperator aliam uxorem duxit, quae filium primae uxoris non dilexit, sed multa opprobria ei contulit. Imperator haec percipiens volens placere uxori filium suum extra imperium ad studium misit. Filius vero sic expulsus artem medicine didicit et in tantum profecit, quod factus est physicus optimus. Post haec imperator audiens, quod filius eius in studio multum profecisset, gavisus est valde. Verumtamen cecidit in gravem infirmitatem; litteras pro filio misit, ut ad eum sine ulteriori dilatatione veniret et eum ab infirmitate curaret. Filius vero cum voluntatem patris intellexisset, ad patrem venit et eum peroptime sanavit. Unde fama eius per totum imperium volabat, quod tam subtilis physicus factus esset. Post haec imperatrix, noverca eius, usque ad mortem infirmabatur. Unde medici sunt adducti, qui de vita eius desperabant. Haec audiens imperator rogavit filium suum, ut eam curaret. At ille: "Petitioni vestrae nolo consentire." Cui imperator: "Si sic est, extra imperium meum te expellam. Ait filius: "Si sic agis, iniuste mecum agis. Bene tibi constat, quod me extra imperium expulisti propter eius suggestionem. Unde mea absentia fuit causa doloris tui ac infirmitatis tuae. Eodem modo mea praesentia est causa et occasio doloris et infirmitatis novercae. Ideo nolo ei medicinam dare, quia, si manum ei imponerem et nullum profectum inducerem, mihi imputaretur." Ait pater: "Eundem morbum habet, sicut ego habui." Respondit filius: "Pater, licet sit eadem infirmitas, non tamen eadem complexio in te et in illa. Quidquid ego tibi feci, gratum et ratum habuisti; quando palatium tuum intravi, recreatus fuisti. Si noverca mea videt me, gravatur; si loquor, ei dolor incenditur; si tango eam, extra se erit. Et ideo nihil magis prodest aegris curari quam ab eo, cui volunt et desiderant et in quibus affectant." Et sic per tales rationes evasit. Et mortua est noverca.
Cap. 16. De munditia leprae.
Erat quidam princeps nomine Naaman , qui cum fuisset princeps militiae regis Syriae, erat dives valde, sed leprosus. In obsequio uxoris Naaman erat quaedam puella de terra Israelis, quae ait ad dominam suam: "Utinam fuisset dominus meus ad prophetam Helyzeum Samariae, qui curaret eum!" Qui cum venisset ad prophetam, mandavit Helyzeus, ut descenderet et septies in Iordane lavaret se. Cumque lavisset se septies, iuxta sermonem viri dei restituta est caro eius, sicut caro parvi pueri, et mundatus est a lepra.
Cap. 17. De pugna militum.
Adonyas regnavit dives valde, qui torneamenta et hastiludia multum diligebat. Unde quoddam torneamentum fecerat proclamari, et a quicunque in torneamento fortius se habebat, mercedem condignam ab imperatore obtineret. Multi ad torneamentum venerant. Imperator ordinavit, ut milites dividerentur, ita quod ex parte una plus valentes ordinavit et tot ex alia parte. Illi vero, qui primo ordinati fuerunt, omnia scuta sua in uno loco ad hoc deputatum per ordinem posuerunt. Hoc facto imperator praecepit, ut quicumque ex alia parte scutum alicuius cum hasta sua tangeret, statim ille, cuius erat scutum tactum, ad tornamentum descenderet, et una virgo ad hoc electa illum armaret. Deinde contra alium luderet, et si eum in ludo obtineret, illa die corona regis coronatus esset et iuxta latus regis in mensa collocatas. Miles quidam haec audiens diligenter omnia scuta respexit, unum scutum, in quo volebat ludere, tetigit; alius vero in continenti se per puellam fecit armari. Descendit et contra eum ludebat. In quo ludo caput eius amputavit, qui scutum suum tetigit, et mercedem condignam ab imperatore recepit.
Cap. 18. De illo, qui in foveam serpentum cecidit.
Erat quidam imperator, in cuius imperio pauper mansit, qui singulis diebus ad quandam forestam perrexit, ut ligna colligeret et pro se et uxore ac pro liberis venderet, ut eos sustentaret. Accidit quodam die, quod ad forestam cum azino perrexit. A casu incidit in densitatem nemoris et subito cecidit in quandam profundam foveam, de qua nullo modo exire potuit. In illa fovea erat quidam draco horribilis, qui totam foveam inferius cum cauda circumvolvit. Super eum erant serpentes infiniti, et singulis diebus serpentes semel in profundum foveae descenderunt ad quendam lapidem, qui erat in medio putei; quilibet post alium lapidem lambebat, et sic ascenderunt per ordinem. Deinde draco lapidem lambebat et post haec per totum diem quiescebat. Pauper cum hoc vidisset, intra se cogitabat: "Multis diebus hic sine cibo et potu steti; filius mortis sum ego. Pergam ad illum lapidem et lambam, sicut serpentes fecerunt." Perrexit ad lapidem et cepit lambere et invenit omnem saporem, quem desiderabat. Ita est refocillatus, ac si omnem cibum gustasset. Infra paucos dies tonitruum magnum audivit, tam horribilem, quod omnes serpentes exierunt, unus post alium. Cum vero omnes exissent, draco extra foveam volabat. Pauper haec videns tenuit caudam draconis. Draco vero eum de fovea levavit et ad magnam distantiam de fovea eum proiecit. Ille vero per aliquot dies ibidem stetit, donec homines veniebant. Ille audiens strepitum euntium clamavit, ad cuius clamorem homines venerunt et eum extra nemus duxerunt.
Cap. 19. De elephante et virginibus.
Erat quidam imperator, qui habuit quandam forestam, in qua erat elephas, cui nemo audebat appropinquare. Haec audiens imperator a philosophis naturam elephantis quaesivit. Illi vero respondebant et dixerunt, quod virgines nudas multum diligeret ac in cantu earum delectaretur. Imperator statim fecerat inquiri duas puellas pulchriores, quas in imperio habebat. Inventae sunt duae virgines. Ambae forestam intrabant totaliter denudatae. Una pelvim accepit, altera gladium, et inceperunt dulciter cantare per forestam. Haec audiens elephas venit ad eas et coepit mamillas earum lambere. Ille cantum continuabant tamdiu, quousque elephas requievit in gremio eius, quae pelvim portabat. Puella alia videns elephantem dormire cum gladio illum occidit. Puella alia sanguinem in pelvi accepit, et de illo sanguine rex fecit fieri purpuram.
Cap. 20. De regina et duobus filiis.
Pippinus regnavit in civitate Romanorum, qui quandam puellam pulchram valde desponsavit, quae concepit et filium peperit, sed in partu mortua est. Duxit aliam et ex illa alium filium genuit. Utrumque filium, primum et secundum, ad nutriendum in longinquas partes misit. Isti duo filii per omnia erant similes. Cum vero per, longa tempora ibi starent, mater secundi filii desideravit filium suum videre. Rex ei concessit, nuntium pro duobus filiis misit. Cum autem venissent, tam similes erant per omnia, quod mater, quis eius filius esset, penitus ignorabat. Diligenter ab imperatore saepius quaesivit, quis eius filius esset. Sed rex ei indicare noluit. Ipsa haec audiens flevit amare. Imperator cum hoc vidisset, ait ei: "Noli flere! Iste est filius tuus." Et nominavit sibi filium, quem de prima uxore genuit. Ipsa haec audiens statim totam curam dedit filio illo ad nutriendum et de illo parum aut nihil curabat, qui erat proprius filius suus. Imperator cum haec vidisset, ait ei: "Quid facis? Decepi te. Sine dubio iste est filius tuus, quem peperisti." Ipsa cum hoc intellexisset, statim adhaesit ei et nutrivit eum et alium sprevit. Imperator cum hoc percepisset, ait ei: "Adhuc decepi te. Iste non est filius tuus, sed unus illorum est." At illa: "Quare sic agis mecum? Indica mihi, rogo te!" Et ille: "Nolo, et haec est causa. Si tibi dixissem veritatem, unum velles diligere et alterum odire; ideo volo, ut ambos aequaliter nutrias. Ec cum ad aetatem legitimam pervenerint, tunc tibi veritatem dicam, et gaudebit cor tuum." Et sic factum est. Ambos peroptime nutrivit, donec veritatem scivit.
This text is taken from Die Gesta Romanorum Nach der Innsbrucker Handschrift vom Jahre 1342, edited by Wilhelm Dick (Erlangen and Leipzig: A Deichert'sche Verlagsbucch. Nachf. [Georg Boehme]), 1890). The spellings have been regularized (Carissime for Karissime, nihil for nichil, etiam for eciam, meae for mee, etc.). © 2006 Claude Pavur, Saint Louis University.
